«Στου Αιώνα Την Παράγκα»...
22 Αυγούστου 2018Μπορεί να ακουστεί παράδοξο αλλά την ύπαρξη αυτού του δίσκου την οφείλουμε σε μεγάλο βαθμό στο συνθέτη Μάριο Τόκα. Το έχει δηλώσει άλλωστε αρκετές φορές και ο Θάνος Μικρούτσικος. Ο Τόκας υπήρξε το απαραίτητο σκαλοπάτι στην καριέρα του Μητροπάνου ώστε η μετέπειτα συνεργασία του με το Μικρούτσικο να μην κλωτσήσει, δεδομένης της διαφορετικής πορείας που είχε ο καθένας έως τότε. Οι δυο τους είχαν συναντηθεί το ‘94 στο σπίτι του Θάνου για να τεθεί επί τάπητος το ενδεχόμενο συνεργασίας, αλλά εκείνη η συνάντηση δεν είχε την αναμενόμενη εξέλιξη. Ο Ηλίας Μπενέτος -παραγωγός του δίσκου- είχε αναφέρει σε συνέντευξη του πως ο Μικρούτσικος είχε υποτιμήσει το Λεοντή ως συνθέτη -προτάσσοντας την συνθετική “ευκολία” του Λοΐζου- και ο Μητροπάνος -όντας φίλος του Λεοντή- δεν το άφησε να πέσει κάτω. Η βραδιά τελείωσε άδοξα και η συνεργασία πάγωσε. Λίγο καιρό μετά ο θάνατος της Μελίνας Μερκούρη σήμανε την υπουργοποίησή του Μικρούτσικου και τα δισκογραφικά πλάνα της MINOS-EMI και του συνθέτη -και μέσα σ’ αυτά φυσικά και ο δίσκος με το Μητροπάνο- αναβλήθηκαν επ αόριστον.
Κάπως έτσι το κοντέρ γράφει αισίως 1996. Η θητεία του Θάνου Μικρούτσικου στο υπουργείο Πολιτισμού ολοκληρώνεται με τον ανασχηματισμό του Κώστα Σημίτη και -δεδομένου ότι και οι σχέσεις των δύο είχαν αποκατασταθεί- η συνεργασία με τον Μητροπάνο μπαίνει ξανά σε τροχιά. Μάλιστα ο Μητροπάνος σε συνέντευξή του στη Μηχανή του Χρόνου επισημαίνει το πόσο τυχερός στάθηκε δεδομένου ότι ήταν ο πρώτος αποδέκτης της δημιουργικής αφύπνισης του Μικρούτσικου μετά από τρία χρόνια υποχρεωτικής σιγής. Ο δίσκος αποτελεί ένα χαρακτηριστικό δείγμα δίσκου συνθέτη-ερμηνευτή. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι ο Μικρούτσικος αναζήτησε κείμενα σε παραπάνω από έναν στιχουργούς ώστε να διαμορφώσει το επιθυμητό ύφος του δίσκου. Το γεγονός μάλιστα ότι ο Αλκαίος υπογράφει την πλειοψηφία των στίχων είναι κάπως συγκυριακό. Κατά τη γνώμη μου σε αυτούς τους στίχους του Αλκαίου για πρώτη φορά η ποιητική υποχωρεί και περνάει μπροστά το ακαριαία λαϊκό, στοιχείο που θα κυριαρχούσε στο δίσκο αφού η ίδια η παρουσία του Μητροπάνου έδινε τέτοιες κατευθυντήριες. Είναι όμως σημαντικό να τονιστεί πως παρόλο που ο Αλκαίος “δίνει τα ρέστα του” σε αυτό το δίσκο και οι υπόλοιποι στιχουργοί κρατούν πολύ ψηλά τον πήχη. Ειδικά ο Κώστας Λαχάς, ο οποίος σημειωτέον συνεργάστηκε μονάχα με το Θάνο Μικρούτσικο στη δισκογραφία, έδωσε στο δίσκο αυτό τρία εντελώς πρωτότυπα κείμενα. Στο δίσκο αυτό περιλαμβάνεται και μία επανεκτέλεση. Το τραγούδι “Μια παλιά φωτογραφία” που είχε πρωτοτραγουδήσει ο Διονύσης Θεοδόσης και αναδείχθηκε μέσα από τη δεύτερη εκτέλεση του Μητροπάνου είναι ένα από τα ελάχιστα κείμενα του Αλκαίου που η κοινωνία και η πολιτική υποχωρούν πλήρως ενώπιον του έρωτα. Ο δίσκος “Όσο κρατάει ένας καφές” μάλιστα είναι ο μόνος στον οποίο συναντούμε αμιγώς αυτή την πτυχή του στιχουργού.
Αρχική ιδέα ήταν ο δίσκος να ονομαστεί “Πατησίων και παραμυθιού γωνία”. Όμως μετά από πρόταση του Λάκη Λαζόπουλου, που έτυχε να βρεθεί στις ηχογραφήσεις, ο δίσκος πήρε τον τίτλο “Στου αιώνα την παράγκα”, στίχο απ’ την “Ντολόρες” του Άλκη Αλκαίου. Το συγκεκριμένο τραγούδι μάλιστα ο Άλκης Αλκαίος το είχε αφιερώσει στον Οδυσσέα Ιωάννου που εκείνη την περίοδο ήταν φαντάρος. Γράφει Οδυσσέας Ιωάννου σε παλαιότερο άρθρο του: “Το μαθαίνω μετά από μία δύσκολη σκοπιά στην Λάρισα. Παίρνω κουράγιο για δέκα θητείες. Σπεύδω να προσφέρω ένα μικρό αντίδωρο. Του γράφω και του αφιερώνω τρία χρόνια αργότερα τις Μικρές Νοθείες, στον δίσκο Θάλασσα στην Σκάλα”. Κάποτε ο Δημήτρης ο Μητροπάνος είχε πει στον Μικρούτσικο πως το συγκεκριμένο τραγούδι θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να ειπωθεί από τον Γιάννη Κότσιρα, πράγμα που συνέβη χρόνια αργότερα, και για την ακρίβεια το 2014, στις κοινές του εμφανίσεις με το συνθέτη στο Σταυρό του Νότου. Αν και μετά θάνατον ο Μητροπάνος επιβεβαιώθηκε διότι ο Κότσιρας ερμήνευσε σπουδαία το συγκεκριμένο κομμάτι δείχνοντας μάλιστα πως θα είναι η επόμενη τεράστια λαϊκή φωνή της χώρας, ακόμα κι αν αυτό δε φαίνεται να ικανοποιεί ιδιαίτερα τους θαυμαστές του. Φυσικά αυτό το τραγούδι δεν είναι το μόνο από τα “παιδιά” του Μητροπάνου που “υιοθετήθηκαν” μετά το θάνατό του. Στον “Τυμβωρύχο” για παράδειγμα -όπως έχει πει και ο ίδιος ο συνθέτης- ο Πασχαλίδης ξεπερνάει την πρώτη εκτέλεση με την ερμηνεία του. Βεβαίως ο Μητροπάνος έχει και αρκετά τραγούδια τα οποία του ανήκουν αποκλειστικά και δικαιωματικά δεν τόλμησε να τα αγγίξει ποτέ κανείς. Κι άλλα φυσικά, που η δυναμική τους είναι τέτοια που ανήκουν σε όλους μας και σε κανέναν ταυτόχρονα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου τραγουδιού είναι η Ρόζα. Να ξεκαθαρίσω ότι για μένα η Ρόζα είναι το καλύτερο ελληνικό τραγούδι. Και είμαι διατεθειμένος να μαλώσω με όποιον διαφωνεί. Προσωπικά αισθάνομαι σαν να ήξερα αυτό το τραγούδι από πάντα. Η ιστορία της Ρόζας έχει ως εξής. Γράφτηκε απ’ τον Άλκη στην Ανατολική Γερμανία, όπου και νοσηλευόταν. Μελοποιήθηκε από το Μικρούτσικο στα τέλη του ‘85 σχεδόν απνευστί μετά από μία καθοριστική συνάντηση που είχε ο συνθέτης με το Βασίλη Τσιτσάνη, στην οποία ούτε λίγο ούτε πολύ ο Τσιτσάνης τον κατέκρινε για τη χρήση της λέξης “Βησιγότθοι” στην Πιρόγα. Απορρίφθηκε από τη Χαρούλα Αλεξίου το ‘86 όταν ετοίμαζαν το δίσκο τους με τίτλο “Η αγάπη είναι ζάλη” και τελικά έγινε εθνικός ύμνος δέκα χρόνια αργότερα με ερμηνευτή τον Δημήτρη Μητροπάνο. Η Ρόζα είναι ένα τραγούδι που δεν γράφτηκε με καμιά πεπατημένη. Στίχος χωρίς ρεφρέν, γραμμένος για την Ρόζα Λούξεμπουργκ, μαρξίστρια θεωρητικό και επαναστάτρια και μουσική, σκάρτο ζεϊμπέκικο με “παραλλαγές” όπως γράφει και ο Οδυσσέας Ιωάννου στο τραγούδι “Η Ρόζα πάει βόλτα” - που γράφτηκε με αφορμή την κοινή καλοκαιρινή περιοδεία συνθέτη και ερμηνευτή την ίδια χρονιά. Η Ρόζα είναι ένα επαναστατικό τραγούδι για μία επαναστάτρια. Ένα τραγούδι σε όλα του επαναστατικό. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρω ένα περιστατικό. Το 1986 ο Κώστας Θωμαΐδης δίνει μία συναυλία στο Βερολίνο στο θέατρο Berliner Ensemble. Ταυτόχρονα στην Ανατολική Γερμανία νοσηλεύεται και ο Άλκης Αλκαίος. Ως επίσημος προσκεκλημένος ο Κώστας Θωμαίδης ζητά και καταφέρνει να εξασφαλίσει αυτοκίνητο που μετέφερε τον Αλκαίο στο χώρο της συναυλίας. Η συγκίνηση του Άλκη ήταν τόσο μεγάλη που σχεδόν λιποθύμησε. Να σημειώσω πως ο Αλκαίος δεν εμφανιζόταν ποτέ σε συναυλιακούς χώρους λόγω του προβλήματος υγείας που είχε. Αρκετές φορές άκουγε συναυλίες από το ακουστικό του τηλεφώνου. Μάλιστα το κοινό συχνά τον αναζητούσε στις κερκίδες όταν -όπως αναφέρει ο Μίλτος Πασχαλίδης- του αφιέρωναν μέσω τηλεφώνου κάποιο κομμάτι. Στο δίσκο λοιπόν Άλκης γράφει: “Η «Ρόζα» χαρίζεται στους Κώστα Θωμαΐδη, Θανάση Νικόπουλο και Νίκο Τουλιάτο - in memoriam Berliner Ensemble.”
Ο Θάνος Μικρούτσικος συχνά ωρύεται στις συνεντεύξεις του, όταν τον ρωτούν τη γνώμη του για τον τάδε -μέσα πολλά εισαγωγικά- εμπορικό τραγουδιστή που ερμήνευσε έργα του τάδε συνθέτη. Πάντα χρησιμοποιεί την ίδια λέξη. Μιλάει για πειστικότητα. Και φυσικά δεν είναι ούτε πιθανό αλλά ούτε ζητούμενο ο ερμηνευτής να έχει ίδια βιώματα και απόψεις με το στιχουργό. Για τον Αλκαίο που πλήρωσε τη σιωπή του στη δικτατορία με μία ρευματοειδή και αγκυλωτική σπονδυλαρθρίτιδα -ναι είναι τόσο κακό όσο ακούγεται- ο στίχος “Πως η ιστορία γίνεται σιωπή” σίγουρα σημαίνει πολλά παραπάνω αλλά παρόλο που ο Μητροπάνος για χρόνια υπηρέτησε το ελαφρό τραγούδι -με κάποιες εξαιρέσεις φυσικά- πριν συγκινήσει όλους εμάς συγκινείται και ο ίδιος με αυτό το στίχο. Ο λόγος; Ο Μητροπάνος πλήρωσε κι αυτός τις συνέπειες των απόψεων του κατά τη δικτατορία. Αυτό εννοεί ο Μικρούτσικος. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως απαιτείται μία λιγότερο ή περισσότερο συγκεκριμένη ιδεολογία για να συγκινήσει ένας τόσο καθολικός στίχος. Παρόλα αυτά ο Μητροπάνος για δύο εβδομάδες στο στούντιο δεν μπορεί να αποδώσει λόγω τρακ. Χρειάστηκαν αρκετές μέρες υπομονής και ψυχολογικού ντοπαρίσματος ώστε να καταφέρει να ξεκλειδώσει ερμηνευτικά τα κομμάτια, πράγμα το οποίο μάλιστα συνέβη την ύστατη στιγμή και ενώ ο συνθέτης είχε ζητήσει να σταματήσει η ηχογράφηση.
Κάπως έτσι η ηχογράφηση ολοκληρώνεται και ενώ ο δίσκος έχει περάσει στο τελικό στάδιο μίξης, ο Θάνος Μικρούτσικος εμφανίζεται στο στούντιο με ένα νέο κομμάτι. Φυσικά όλα πάγωσαν και ο Μητροπάνος μπήκε ξανά στο στούντιο για ηχογραφηθεί το τραγούδι. Ο λόγος φυσικά για το “Πάντα γελαστοί” -κομμάτι γραμμένο 14 χρόνια μετά το στίχο “αγέλαστος και γελασμένος” του Άλκη απ’ το “Εμπάργκο”. Το συγκεκριμένο τραγούδι μάλιστα συνοδεύτηκε από την εξής αφιέρωση: “Ισαάκ και Σολωμού και Μαρίνου Μαρτύρων”. Όποιος έχει δει το σχετικό βίντεο από την εν ψυχρώ δολοφονία του Σολωμού Σολωμού θα έχει προσέξει πως δέχεται τα πυρά όντας κρεμασμένος στο κοντάρι της σημαίας και έχοντας στα χείλη του τσιγάρο. Με δεδομένη την αποτυχία του εκπαιδευτικού συστήματος να πείσει την πλειοψηφία των εφήβων για την αξία της γνώσης της ιστορίας του τόπου έχει ακόμα μεγαλύτερη σημασία να υπάρχουν τέτοιου είδους παράδρομοι. Κλείνει η παρένθεση. Κάτι το οποίο δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό πάντως είναι πως στο κομμάτι αυτό -όπως και στο κομμάτι με τίτλο “Πατησίων και Παραμυθιού γωνία- δεύτερες φωνές κάνει ο Πασχάλης Τερζής.
Ολοκληρώνοντας θέλω να σημειώσω κάτι. Ένα από τα μεγάλα μου παράπονα είναι πως πολλοί δημιουργοί πια δεν σπάνε αρκετά τα μούτρα τους μέσα στο στούντιο. Κατά συνέπεια υπάρχουν πολλά τραγούδια που είτε δεν έχουν ακόμα βρει τη μορφή που τους αξίζει είτε την αποκτούν χρόνια μετά σε κάποια ζωντανή ηχογράφηση. Στο συγκεκριμένο δίσκο αυτό δε συμβαίνει. Είναι μία απολύτως προσεγμένη δουλειά. Και ο λόγος που πιθανώς δεν έχουμε στο μυαλό μας το δίσκο “Στου αιώνα την παράγκα” ως ένα κλασικό έργο είναι -πέραν της δυναμικής που έχει μέχρι σήμερα και το καθιστά σύγχρονο- και το γεγονός πως ο ίδιος ο συνθέτης δεν έχει πάρει την παραμικρή απόσταση από τα μουσικά πράγματα, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους συνθέτες της γενιάς του που τουλάχιστον δισκογραφικά έχουν στην πλειοψηφία τους σωπάσει. Δεν το αναφέρω ούτε ως θετικό ούτε ως αρνητικό. Διότι στην πραγματικότητα δεν άπτεται της κοινής γνώμης. Προσωπικά μπορώ να κατανοήσω πλήρως την επιθυμία ενός δημιουργού να σωπάσει είτε λόγω κορεσμού, είτε από φόβο μη χαλάσει τους “μέσους όρους” του, αλλά και την ανάγκη κάποιου να γράφει και δισκογραφεί εφόρου ζωής. Και σε ότι αφορά το Θάνο Μικρούτσικο αν και του εύχομαι ολόψυχα να αργήσει πάρα πολύ η στιγμή της αποτίμησης του έργου του, ρισκάρω να πω πως μελλοντικά στο ερώτημα Θεοδωράκης ή Μικρούτσικος η επιλογή δεν θα είναι καθόλου μα καθόλου αυτονόητη.
Αυτός ήταν ο δίσκος της Ρόζας.
Υ.Γ. Αν και στη συνείδηση του κόσμου η Ρόζα είναι γραμμένη για τη Ρόζα Λούξεμπουργκ, ο Άλκης Αλκαίος ποτέ δεν παραδέχτηκε κάτι τέτοιο, ούτε καν στο Θάνο Μικρούτσικο.
