Ωστόσο, ο βανδαλισμός του γλυπτού «Phylax» του Κωστή Γεωργίου στο Παλαιό Φάληρο με μπογιές και παρ’ ολίγον κομμένα καλώδια ηλεκτροφωτισμού (που αποδείχθηκαν τελικά κομμένα καλώδια του… τραμ) παραπέμπει στο μεσαιωνικό κάψιμο των μαγισσών, αντανακλώντας τα πιο σκοταδιστικά ένστικτα της ελληνικής κοινωνίας. 

 

Της Δέσποινας Παπαγεωργίου

 

Οσοι επιτέθηκαν στο «Phylax» (φωτογραφία: www.vimaonline.gr) έκαναν λόγο για προσβολή χριστιανικών ηθών και για στοιχεία σατανισμού. Για παρόμοιους λόγους είχαν αντιδράσει το 2012 υπερσυντηρητικοί και χρυσαυγίτες στην παράσταση «Corpus Christi», στο θέατρο Χυτήριο. Ταυτόχρονα, ο σκοταδισμός έπαιρνε μορφή κρατικής ενέργειας, όταν οι αρχές συλλάμβαναν και δίωκαν ποινικά τον διαχειριστή της σατιρικής ιστοσελίδας «Γέρων Παστίτσιος», Φίλιππο Λοϊζο.
 

Δεν επιτίθενται, όμως, σε έργα τέχνης και καλλιτέχνες μόνο ακροδεξιοί και υπερσυντηρητικοί. Τον Μάρτιο του 2015, άγνωστοι που «υπέγραφαν» ως αναρχικοί βανδάλιζαν το άγαλμα του Κωστή Παλαμά δίπλα στη Νομική Σχολή, μαυρίζοντάς του το πρόσωπο, ζωγράφιζαν χιτλερικό μουστάκι στην προτομή του Γρηγόριου Ξενόπουλου και αποκεφάλιζαν το άγαλμα της Κυβέλης. 
 

Επιπλέον, ενώ οι νεοφιλελεύθεροι αναφωνούσαν (ορθώς) «Je suis Charlie» σε συμπαράσταση για την επίθεση στο περιοδικό, ήταν εκείνοι κυρίως που θα εξαπέλυαν ανηλεή επίθεση στο έργο «Ισορροπία του Νας», σε σκηνοθεσία Πηγής Δημητρακοπούλου, στο Εθνικό Θέατρο, γιατί περιλάμβανε και κείμενα του Σάββα Ξηρού.
 

Δεν γίνεται, όμως, να υπάρχουν δυο μέτρα και δυο σταθμά. Το έχουμε ξαναγράψει: ή δέχεσαι την ελευθερία του λόγου για όλους ή δεν τη δέχεσαι για κανέναν. Η α-λα καρτ αντιμετώπιση αυτού του δικαιώματος καταδεικνύει ότι το να είσαι πραγματικά δημοκράτης είναι, τελικά, πολύ δύσκολο πράγμα… 
 

Οι τέχνες, όμως, ανθίζουν στη δημοκρατία, γιατί διασφαλίζει ελευθερία λόγου. Σε καθεστώτα ολοκληρωτικά, οι καλλιτέχνες, αν δημιουργούν, είναι στα κρυφά. Γι’ αυτό χιλιάδες μετανάστευσαν όταν ο Χίτλερ ανήλθε στην εξουσία• γι’ αυτό στην Ελλάδα της Χούντας οι στιχουργοί επινοούσαν τερτίπια για να εγκρίνονται τα τραγούδια τους από τη λογοκρισία. 
 

Δεν είναι, βέβαια, ελληνική αποκλειστικότητα η βεβήλωση έργων τέχνης. Η γκαλερί PSSST στο Λος Άντζελες αναγκάστηκε τον Φεβρουάριο να κατεβάσει έκθεσή της εξαιτίας της συστηματικής στοχοποίησης των καλλιτεχνών από κατοίκους της περιοχής. Στη Μόσχα, κατέβηκε έκθεση με φωτογραφίες νεαρών γυμνών γυναικών του Αμερικανού Τζοκ Στερτζ στο «Lumiere Brothers Center for Photography» με την κρατική τηλεόραση να τη χαρακτηρίζει «προπαγάνδα για την παιδοφιλία» και πολίτες να… ουρούν επάνω στα έργα.
 

Πρέπει να τονιστεί ότι είναι άλλο να εκφράζεται αρνητική κριτική για ένα έργο τέχνης και παντελώς άλλο να βεβηλώνεται. Ένα έργο τέχνης προκαλεί ή δεν προκαλεί μέθεξη. Αυτή είναι η επιβράβευση ή η τιμωρία του. Η βεβήλωση συνιστά per se βαρβαρότητα.
 

Και δεν έχει κανείς δικαίωμα σε αυτή τη βαρβαρότητα, απλώς επειδή κάτι δεν του αρέσει. Εν προκειμένω, το γλυπτό Phylax δεν μας αρέσει, όπως δεν μας αρέσει γενικά η αισθητική της σύγχρονης Αθήνας, αμείλικτου διώκτη της καλαισθησίας η οποία τελικά φυγαδεύεται σε μικρές γωνιές της πόλης, αληθινές ανάσες ομορφιάς. Ακόμα και αυτό που με υπερβολικά καλή προαίρεση θα μπορούσε κανείς να ονομάσει χριστουγεννιάτικο δέντρο στην πλατεία Μοναστηρακίου, σε κάνει να αναρωτιέσαι αν πρόκειται για κακόγουστη φάρσα ή για μέρος διαγωνισμού κακοποίησης της όρασης. Ωστόσο, θα υπερασπιζόμαστε μέχρι τέλους το δικαίωμα του καλλιτέχνη στην ελεύθερη έκφραση και θα καταδικάζουμε τον βανδαλισμό. Στο δε Παλαιό Φάληρο είναι θλιβερό ότι οι κάτοικοι δεν αντέδρασαν, για παράδειγμα, στην (ακαλαίσθητη) τσιμεντοποίηση της παραθαλάσσιας γειτονιάς τους, αλλά κάποιοι έδρασαν, τώρα, ενάντια σε… ένα γλυπτό.
 

Τέλος, αξίζει να σημειώσουμε, ότι καθρεφτικό είδωλο του περιστατικού με το «Phylax» είναι εκείνο με τον Γιάννη Σμαραγδή. Ο Σμαραγδής, απειλώντας με μήνυση όσους άσκησαν αρνητική κριτική στην ταινία του «Καζαντζάκης», αυτοαναιρείται: ο καλλιτέχνης για να δημιουργήσει προϋποθέτει περιβάλλον ελευθερίας λόγου. Δεν μπορεί, λοιπόν, αυτό το περιβάλλον που του επέτρεψε να δημιουργήσει να το στερεί στους άλλους. Όσο απαράδεκτο είναι να βεβηλώνεις ένα έργο τέχνης, άλλο τόσο είναι να προσπαθείς να το επιβάλλεις, φιμώνοντας την αρνητική κριτική.
 

Δυστυχώς, στην παρούσα φάση στην Ελλάδα δεν φαίνεται να ευδοκιμούν ούτε η ηθική ούτε η αισθητική.