Ανάλυση τραγούδι προς τραγούδι, στίχο προς στίχο, ιστορία προς ιστορία, του νέου δίσκου του Μίλτου Πασχαλίδη που κυκλοφορεί από το Ogdoo Music Group.
24 Απριλίου 2020Τον περασμένο Οκτώβριο ο Μίλτος είχε δύο συναυλίες στη Θεσσαλονίκη. Κυριακή πρωί, μετά τη συναυλία, μου τηλεφωνεί ένας φίλος: «Ήξερες εσύ ότι βγάζει δίσκο ο Πασχαλίδης; —Όχι, δεν έχω ιδέα. —Ναι και θα έχει και το "Δεν έχω χρόνο μάτια μου" μέσα».
Το «Δεν έχω χρόνο μάτια μου» είναι ένα παλιό τραγούδι που είχαν γράψει ο Λαυρέντης Μαχαιρίτσας και ο Οδυσσέας Ιωάννου για τη Σωτηρία Λεονάρδου.
Αυτό που αξίζει να σημειωθεί όμως, είναι το πως ξεκίνησε η σχέση του Μίλτου μ' αυτό το τραγούδι. Το ‘08 ο Ιανός και το Δεύτερο Πρόγραμμα κάνουν αφιερώματα σε στιχουργούς. Στο αφιέρωμα που έγινε για τον Οδυσσέα Ιωάννου, ήταν καλεσμένος και ο Μίλτος: «Χθες στην πρόβα του λέω “δεν έβαλες το ένα δεν έβαλες το άλλο”. Του είχα πει και γι’ αυτό εδώ. Μου λέει “ποιος να το πει αυτό”; Επειδή πάει καλά η ΑΕΚ έκατσα και το έμαθα σήμερα, οπότε θα το πω εγώ».
Αυτή η εκτέλεση -με μια κιθάρα- ανέβηκε αργότερα στο YouTube και αγαπήθηκε πολύ από τον κόσμο. Πλέον το συγκεκριμένο τραγούδι θα μπορούμε να το ακούμε με τη φωνή του Μίλτου και στα ραδιόφωνα.
Και κάτι τελευταίο γι’ αυτό το τραγούδι. Νομίζω θα μου πάρει καιρό να ξεπεράσω τη δεύτερη φωνή που κάνει ο Μίλτος στο φινάλε του τραγουδιού. Μετά το συγκλονιστικό γύρισμα του Νταλάρα στο «Καραντί» το Γενάρη στο Μέγαρο, στο αφιέρωμα στον Θάνο Μικρούτσικο, νομίζω ότι αυτά τα δευτερόλεπτα θα είναι η εμμονή των επόμενων μηνών.
Προπομπός της «Χώρας των αθώων» ήταν το ομώνυμο κομμάτι. Και έχει ήδη ακουστεί αρκετά. Προσωπικά δεν το περίμενα. Μόλις κυκλοφόρησε το έστειλα στον ίδιο φίλο μου. Μου λέει «είμαι στη βιβλιοθήκη, θα το ακούσω μετά. Καλό είναι;». -«Είναι απ' αυτά που μ' αρέσουν εμένα» του λέω, «δύσκολα θα κάνει επιτυχία». Να εξηγήσω τι εννοώ: Ο Μάνος Ελευθερίου μας έχει δώσει κατά καιρούς μερικά πολύ ωραία τραγούδια, κυρίως με τον Λαυρέντη, που δυστυχώς τα 'χει ακούσει ελάχιστος κόσμος. Δεν τα 'χε στηρίξει κι ο Λαυρέντης, είναι η αλήθεια. Το «Κουρείον “Η ωραία Ελλάς”», οι «Πατρίδες που 'γιναν φωτιά», η «Συνηθισμένη μέρα» και άλλα. Τα αγαπώ πολύ, αλλά καταλαβαίνω γιατί δεν άγγιξαν το μεγάλο ακροατήριο. Μεγάλα σε έκταση, χωρίς ρεφρέν. Όμως εδώ έπεσα έξω. Ο Μίλτος το στήριξε το τραγούδι κι ο κόσμος δείχνει να το αγαπά.
Η έκδοση του CD από το Ogdoo Music Group είναι απ’ τις πιο προσεγμένες που έχει τύχει να δω, μαζί με το Σιδερένιο νησί του Θηβαίου και τη Βαβέλ της Νατάσσας Μποφίλιου. Και οφείλουμε, νομίζω, να παραδεχτούμε ότι στην Ελλάδα δεν δίνουμε και μεγάλη βαρύτητα στο «περιτύλιγμα».
Ας περάσουμε όμως στα τραγούδια. Είναι προφανές ότι δεν περίμενα να πάρω στα χέρια μου τον υλικό φορέα για να ακούσω το υλικό. Το αντίθετο θα έλεγα. Συνηθίζω μάλιστα να αγοράζω έναν δίσκο, όταν αυτός ακούγεται απ' την αρχή ως το τέλος. Στη «Χώρα των αθώων» υπήρχε κι ένας ακόμα λόγος. Οι ιστορίες που διηγείται ο Μίλτος στο βιβλιαράκι τού δίσκου φτιάχνουν ένα ιδιαίτερο κλίμα. Θα με καταλαβαίνουν όσοι το έχουν ήδη διαβάσει.
Πιο συγκεκριμένα, παρόλο που τα λόγια των τραγουδιών ούτε γράφτηκαν όλα με αφορμή αυτό το δίσκο ούτε από ένα μόνο άτομο, αισθάνομαι πως υπάρχει ένα αόρατο νήμα που τα συνδέει μεταξύ τους. Ο άξονας αυτός είναι η απώλεια.
Η αφορμή ήταν ο θάνατος του Λαυρέντη ·απρόσμενος θάνατος· αδικαιολόγητος.
Η «Χώρα των αθώων» είχε γραφτεί μόλις μία βδομάδα πριν. Ο Λαυρέντης -φαντάζομαι- δεν πρόλαβε να μάθει ότι ο Μίλτος σκεφτόταν να πουν παρέα με τον Νταλάρα το συγκεκριμένο τραγούδι.
Ύστερα το ένα έφερε το άλλο. Έχω ξαναπεί πως αρκετά πράγματα θα μπορούσα να προσάψω στο έντεχνο, αλλά κακές προθέσεις ποτέ. Μ’ αρέσει που ο δίσκος αυτός είναι ένα ξέσπασμα, μια αντίδραση στην απώλεια και όχι κομμάτι ενός χρονοδιαγράμματος.
Ακόμα και η «Πρίνα»: «Στάχτη και στροβιλίζονται στο γιορτινό τραπέζι / βγήκαν απ΄την τηλεόραση που άφησες να παίζει».
Το διάβασα και το μυαλό μου πήγε αυτόματα στο Μάτι. Μία μέρα αφότου έφυγε ο Μάνος.
Τα δύο γεγονότα, αν και άσχετα μεταξύ τους, συνέπεσαν με τέτοιο τρόπο, που ξέρω πως στο μέλλον θα τα ανασύρω πάντα μαζί απ’ τη μνήμη μου και πάντα μ’ ένα κόμπο στο λαιμό.
Όπως είπα και πριν μ’ αρέσουν οι αφορμές αυτού του δίσκου. Επίσης μ’ αρέσει που ο Μίλτος μελοποίησε πρώτη φορά στίχο του Ελευθερίου πέρυσι. Δεδομένου ότι οι δυο τους ήταν χρόνια φίλοι, ο Μίλτος θα μπορούσε οποιαδήποτε στιγμή να του ζητήσει κάποιο στίχο. Και μάλιστα του είχε δώσει στίχους ο Μάνος. Αλλά, όπως λέει και στο CD ο Μίλτος, δεν του έβγαινε. Τώρα του βγήκε, τώρα το ‘κανε. Και μάλιστα μελοποίησε ένα ακόμα του Ελευθερίου, τις «Σκιές Αγγέλων» που μοιράζεται ερμηνευτικά με τον Φοίβο Δεληβοριά. Αλλη μία πρωτιά του δίσκου.
Και βέβαια η συμμετοχή του Θάνου Μικρούτσικου. Ως τώρα, ο Μίλτος δεν είχε πει τραγούδι του Μικρούτσικου σε δίσκο του. Μάλιστα οι δυο τους έλεγαν να κάνουν ένα δίσκο, πριν αρρωστήσει ο Θάνος. Δεν πρόλαβαν. Κρίμα. Η αίσθησή μου, όμως, είναι πως το αρχείο του Θάνου είναι γεμάτο με σπουδαία τραγούδια και όταν η οικογένεια επιλέξει να τα φέρει στο φως, ο Μίλτος θα είναι μία απ' τις πρώτες επιλογές ερμηνευτών. Ως τότε θα πρέπει να αρκεστούμε στα δύο τραγούδια που έκαναν γι' αυτό το δίσκο.
Τα «Δεν είναι μόδα πια τα γκρι» τα είχα κατά νου, πριν καν κυκλοφορήσουν για πρώτη φορά, από μία δημοσίευση του Θάνου Μικρούτσικου στο Facebook, την Άνοιξη του '16: «"Φόρεσε κόκκινα βαθιά να κάνεις θαύματα / να μη φανεί η μαχαιριά μήτε τα τραύματα" [...] Το μελοποίησα σήμερα μόλις ξύπνησα. / Ψάχνω τον Μητροπάνο να έρθει να το πει».
Μου είχε μείνει στο μυαλό από τότε αυτό το τραγούδι και το περίμενα. Το αγάπησα με τη φωνή του Δημήτρη Μπάση και χαίρομαι ιδιαίτερα που τώρα θα ακουστεί και θα αγαπηθεί ακόμα περισσότερο.
Το δεύτερο τραγούδι του Μικρούτσικου στο δίσκο είναι ανέκδοτο. Το «Και να γυρίσω ξέχασα». Για την ακρίβεια, κατά το ήμισυ ανέκδοτο. Σε μια συζήτηση που κάναμε με τον Θύμιο Παπαδόπουλο, πριν μερικούς μήνες, μου είπε πως στο αρχείο του Θάνου Μικρούτσικου υπάρχουν πολλά ανέκδοτα τραγούδια σε λόγια του Αλκαίου:
«Ο Θάνος με φώναξε κάποια στιγμή στο σπίτι για να ακούσω τα ανέκδοτα τραγούδια του με τον Αλκαίο. Ορισμένα τα ήξερα. Αυτό που δεν ήξερα ήταν πως θα μου έδειχνε 17 τραγούδια. Βέβαια, πέρα απ' τη θέληση του ιδίου, υπάρχει και κάτι ακόμα το οποίο εμποδίζει την κυκλοφορία κάποιων τραγουδιών. Κάποια τραγούδια εκεί μέσα μου θύμιζαν κάτι. Αυτό που μου θύμιζαν ήταν ότι τα είχε μελοποιήσει και άλλος».
Είναι γεγονός ότι ο Άλκης Αλκαίος συνήθιζε να δίνει τα ίδια στιχάκια σε παραπάνω από έναν συνθέτες. Όμως με τον Μικρούτσικο είναι αλλιώς. Απ’ τα χέρια του έχουν περάσει τα περισσότερα στιχάκια τού Άλκη. Κι αυτό γιατί ο Αλκαίος έγραφε -βασικά- για να μελοποιεί ο Θάνος. Συγκεκριμένα, το «Και να γυρίσω ξέχασα» έχει κυκλοφορήσει με τον τίτλο «Φρύγανα» το 2010 στον δίσκο Πέρασμα του Σωκράτη Μάλαμα, με τη φωνή της Μελίνας Κανά.
Μάλιστα, δεδομένου ότι η τελευταία συνεργασία Μικρούτσικου-Αλκαίου έγινε το ‘06 στο δίσκο «Υπέροχα Μονάχοι», ποντάρω ότι η μελοποίηση του Μικρούτσικου προηγήθηκε αυτής του Μάλαμα. Σε κάθε περίπτωση πάντως, δεδομένου ότι η εκδοχή του Μικρούτσικου έρχεται δεύτερη, έχει ήδη ένα ντεσαβαντάζ. Θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι για μήνες ολόκληρους προσπερνούσα τη μελοποίηση του «Κλόουν» από τον Θαλασσινό, μόνο και μόνο γιατί ήρθε τρίτη στη σειρά μετά απ’ αυτές του Μικρούτσικου και του Τόκα. Παρόλα αυτά, όχι μόνο έχω ήδη λατρέψει την εκδοχή του Μικρούτσικου, αλλά δυσκολεύομαι πια να επαναφέρω στη μνήμη μου την πρώτη εκδοχή. Μάλιστα αυτό είναι και το αγαπημένο μου του δίσκου. Η ενορχήστρωση φωνάζει «Μικρούτσικος» από μακριά και το σόλο του Θύμιου Παπαδόπουλου είναι ανατριχιαστικό.
Στον δίσκο συμμετέχει επίσης και ο Οδυσσέας Ιωάννου. Με μια πρώτη ματιά τα τραγούδια που έγραψαν για τον δίσκο με τον Μίλτο, φαίνεται, να μην κινούνται στον άξονα των «απωλειών», όμως, σε έναν τόσο οικογενειακό δίσκο, δεν θα μπορούσε να λείπει ο Οδυσσέας. Μάλιστα η παρουσία του οφείλω να πω, πως δεν περνάει καθόλου απαρατήρητη. Προσωπικά πιστεύω ότι η φράση του «θα μιλήσουν άλλοι» είναι η πιο ψύχραιμη πολιτική τοποθέτηση που έχω εντοπίσει ποτέ σε τραγούδι.
Κλείνοντας θέλω να σταθώ στο εξής.
Ο Μίλτος στο δίσκο μεταφέρει ένα διάλογό του με τον Οδυσσέα Ιωάννου σχετικά με το τραγούδι «Μόνο να γελάς», που γράψανε οι δυο τους:
[Οδ. Ιωάννου:] Νομίζω έγραψα κάτι τρυφερό και φωτεινό. Αλλά δεν ξέρω αν ταιριάζει με τα υπόλοιπα.
[Μ. Πασχαλίδης:] Τι θέμα; Αν και μόνο που έγραψες εσύ κάτι φωτεινό, είναι είδηση.
—Μπαμπάς μιλάει στο νεογέννητο μωρό του.
—Στείλτο και βλέπουμε.
Προσωπικά πιστεύω πως με αυτό το δίσκο -αλλά και με τα αφιερώματα που κάνει στις παραστάσεις του τα τελευταία χρόνια- ο Μίλτος επιχειρεί να κλείσει τις «οφειλές» του μ’ αυτούς που έφυγαν.
Όμως η ζωή συνεχίζεται. Και ακριβώς επειδή συνεχίζεται, ένα τραγούδι που «παίρνει το μέρος της ζωής», όχι απλά ταιριάζει, αλλά επιβάλλεται να υπάρχει στο δίσκο.
Αυτή είναι η «Στη χώρα των αθώων».
